Με τον θάνατο ενός προσώπου (όταν δεν υπάρχει διαθήκη) η περιουσία του περιέρχεται από τον νόμο (κληρονομία εξ αδιαθέτου) στους πλησιέστερους συγγενείς. Τα αντικείμενα της κληρονομικής διαδοχής, (κληρονομία με διαθήκη ή κληρονομία εξ αδιαθέτου), είναι όλα τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του προσώπου που απεβίωσε. Η κληρονομία εξ αδιαθέτου περιέρχεται στον κληρονόμο από τον νόμο σε τρεις περιπτώσεις:
- Όταν το πρόσωπο που απεβίωσε δεν άφησε διαθήκη.
- Αν η διαδοχή από διαθήκη ματαιωθεί (π.χ ακυρωθεί η διαθήκη) και
- Αν με την διαθήκη διατεθούν στους κληρονόμους ορισμένα (και όχι όλα) από τα κληρονομία αντικείμενα. Συνήθη η περίπτωση που ο διαθέτης ξέχασε να αναφέρει στην διαθήκη του ένα ακίνητο.
Ένα πρόσωπο μπορεί να κληρονομηθεί κατά ένα μέρος από διαθήκη και κατά ένα μέρος εξ αδιαθέτου. Ο θεσμός της κληρονομίας εξ αδιαθέτου θεσπίστηκε από τον νομοθέτη έτσι ώστε κανένας να μην αποβιώσει ακληρονόμητος. Τα πρόσωπα που επέλεξε ο νομοθέτης και καθόρισε ως κληρονόμους εξ αδιαθέτου είναι τα πρόσωπα εκείνα τα οποία, με βάση το κοινό περί δικαίου αίσθημα, θα όριζε ο κληρονομούμενος ως κληρονόμους του (δηλαδή συγγενείς και σύζυγο). Η κληρονομία εξ αδιαθέτου περιέρχεται στους κληρονόμους με την σειρά των τάξεων. Όταν υπάρχει (έστω και ένας) συγγενής προηγούμενης τάξης αποκλείει τους συγγενείς της επόμενης (π.χ η πρώτη τάξη αποκλείει την δεύτερη κλπ). Ο σύζυγος όμως συμμετέχει σε όλες τις τάξεις, πλην της τελευταίας στην οποία καλείται το δημόσιο και μόνο.
τάξεις στην κληρονομία εξ αδιαθέτου
Οι τάξεις στην κληρονομία εξ αδιαθέτου έχουν ως εξής:
Πρώτη τάξη. Σε αυτήν καλούνται οι κατιόντες του κληρονομούμενου (παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα κλπ) και η σύζυγος. Οι κατιόντες όλοι μαζί κληρονομούν τα ¾ της κληρονομίας και η σύζυγος το ¼.
Δεύτερη τάξη. Σε αυτήν καλούνται οι γονείς του κληρονομούμενου, τα αδέλφια, τα παιδιά αδελφών και τα εγγόνια αδελφών που απεβίωσαν πριν από τον κληρονομούμενο καθώς και ο σύζυγος. Στην περίπτωση αυτή η σύζυγος κληρονομεί το ½ της κληρονομίας και οι υπόλοιποι συγγενείς το υπόλοιπο.
Τρίτη τάξη. Σε αυτήν καλούνται οι παππούδες, οι γιαγιάδες, οι θείοι και τα πρώτα ξαδέλφια του κληρονομούμενου και ο σύζυγος. Στην περίπτωση αυτή η σύζυγος κληρονομεί το ½ της κληρονομίας και οι υπόλοιποι συγγενείς το υπόλοιπο.
Τέταρτη τάξη. Σε αυτήν καλούνται οι προπαππούδες, οι προγιαγιάδες και ο σύζυγος του κληρονομούμενου. Στην περίπτωση αυτή η σύζυγος κληρονομεί το ½ της κληρονομίας και οι υπόλοιποι συγγενείς το υπόλοιπο.
Πέμπτη τάξη. Σε αυτήν καλείται η σύζυγος και μόνο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει κανένας από τους συγγενείς των παραπάνω τάξεων. Στην περίπτωση αυτή η σύζυγος κληρονομεί όλη την κληρονομία.
Έκτη τάξη. Σε αυτήν καλείται το Ελληνικό Δημόσιο και μόνο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει ούτε συγγενής από τις παραπάνω τάξεις, ούτε σύζυγος.
αποποίηση κληρονομίας εξ αδιαθέτου
Ο κληρονόμος μπορεί να προβεί σε αποποίηση κληρονομίας μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών. Η προθεσμία ξεκινάει από τότε που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή και το λόγο της. Αν περάσει η προθεσμία, η κληρονομία θεωρείται ότι έχει γίνει αποδεκτή (πλασματική αποδοχή κληρονομίας). Κατόπιν τούτου ευθύνεται πλέον και με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας Ο κληρονόμος μπορεί να προβεί σε αποδοχή κληρονομίας και σε αίτηση για κληρονομητήριο.
Κατά την διάταξη του άρθρου 1902 ΑΚ όσο ο κληρονόμος έχει το δικαίωμα να αποποιηθεί την κληρονομιά, μπορεί να κάνει αποδοχή κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής. Η δήλωση γίνεται στον γραμματέα του Δικαστηρίου της κληρονομιάς. Ο κληρονόμος με απογραφή οφείλει να τελειώσει την απογραφή της κληρονομικής περιουσίας μέσα σε τέσσερις μήνες αφότου γίνει η δήλωση του προηγούμενου άρθρου. Έτσι η ευθύνη του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας περιορίζεται στο ενεργητικό αυτής.
Όταν παρέλθει η προθεσμία της αποποίησης της κληρονομίας, δεν μπορεί να γίνει αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής. Οπότε ο κληρονόμος ευθύνεται και με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας. Το ίδιο συμβαίνει και όταν η γενομένη αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής είναι άκυρη, διότι δεν έγινε νομότυπα, δηλαδή με δήλωση στο γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας, αλλά ενώπιον άλλου αναρμόδιου οργάνου, ενώ συγχρόνως παρήλθε η προθεσμία νέας έγκυρης δηλώσεως αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής. Επίσης, ο κληρονόμος με το ευεργέτημα της απογραφής εκπίπτει από το ευεργέτημα αυτό, αν δεν συντάξει απογραφή της κληρονομικής περιουσίας εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών από τη δήλωση αποδοχής.